De kracht van het ambacht

In de digitale wereld van de 21ste eeuw worden we overspoeld door een kakofonie van beelden. Maar weinig blijft hangen. De razendsnelle beeldcommunicatie veroorzaakt een soort beeldblindheid. We zien, maar we kijken nauwelijks. We ervaren op het moment zelf, maar implementeren die ervaring niet in ons leven. Daar ligt een kans voor de beeldende kunst en vooral voor de kunstenaars en kunstinstellingen, om het verhaal áchter het beeld te vertellen.

Fast food

De meest belangrijke onderdelen van onze hedendaagse beeldcultuur - fotografie en video - zijn de laatste decennia in hoog tempo gedemocratiseerd. Iedereen fotografeert, filmt en deelt zijn visuele ervaringen met de wereld. De mate waarin beeld wordt geconsumeerd begint te lijken op het eten van fast food. De maag is gevuld, maar dat is het enige gevoel dat blijft hangen. De werkelijke ingrediënten zijn onbekend, want wie leest er nu de kleine letters? We weten nog net dat de hamburger van het rund (of was het het paard?) komt, maar wat er tussen het slachthuis en onze maag gebeurt daar hebben we geen idee van. Zo is het ook met de beelden die ons overspoelen.

Visuele geletterdheid

In de beeldcommunicatie van nu zijn de kleine letters bovendien slecht leesbaar of ze ontbreken zelfs. De snelle opkomst van fake news en deep fakes - in veel gevallen bewust ingezet om de publieke opinie te manipuleren - geven ons als makers en als kunst- en cultuurinstellingen een opdracht. Er moet worden gewerkt aan de visuele geletterdheid van mensen. Misschien is dat wel de belangrijkste taak van de beeldende kunst in de 21ste eeuw!

Beelden proeven

Tetem maakt met de tentoonstelling Slide to Unlock van Sjoerd Knibbeler een krachtig punt; als bezoeker kun je de digitale wereld fysiek ervaren. De in bits en bytes vastgelegde beelden van de kunstenaar worden door het klassieke ambacht van de analoge fotografie omgezet in iets tastbaars. Ook het gebruik van diaprojectors als presentatiemiddel werkt op die manier, althans voor de ouderen onder ons die zich de knusse dia-avondjes van vroeger zullen herinneren. Je proeft de beelden bijna. Dat is de kracht van het ambacht, waardoor je je bewust wordt van het maakproces. Je leert de kleine letters lezen, je ontdekt een verhaal achter het beeld. Daar is het om te doen.

Deep fakes

Slide to Unlock is actief verbonden met het Noorderlicht festival Taxed to the Max, dat t/m 1 december te zien was in Groningen. Deze editie richtte zich op de internationale commercie. Daarin gaat het ook over onmerkbare en onbekende processen die ons beïnvloeden. In 2021 zoomt het festival in op de eerder genoemde deep fakes - niet van de werkelijkheid te  onderscheiden beelden - die gepaard aan valse berichtgeving via het internet worden verspreid en een gevaar kunnen vormen voor onze democratie. Ik zou graag een verdere uitwerking van dit gegeven zien. Wellicht een mooie ambitie die Tetem en Noorderlicht samen kunnen oppakken en waar we naar toe kunnen werken. 

December 2019