Tuin
Ooit kochten we een groot huis met een grote tuin. Die tuin is eigenlijk een soort park, waar de vorige bewoner een Franse stijltuin van heeft proberen te maken. Met een hoger gelegen terras achter het huis van waaruit je over dit landschap uit kunt kijken. Achterin een grote vijver en nog verder naar achter een bosje, waar de natuur haar gang kan gaan.
Nu droomde ik, opgegroeid in een flat en een drie-onder-een-kapwoning, al lang van een woning waar je om heen kon lopen. Die droom werd met deze koop werkelijkheid. Naar de vijver achterin de tuin lopen, je omdraaien, naar je huis kijken en dan denken: "Dat is van mij.", geeft een geweldig gevoel. Ik geef dat eerlijk toe. Niets menselijks is mij vreemd.
Dat gevoel van euforie, want dat is het eigenlijk, wordt echter snel gerelativeerd. Want binnen de kortste keren heb je mensen op de stoep staan met allerhande adviezen waar zij geld aan kunnen verdienen. De tuin moet winterklaar worden gemaakt. Het gras moet twee keer per jaar worden geverticuteerd en drie keer bemest. Het groen moet van de tegels gespoten, de monumentale kastanjebomen, waarvan je het hele jaar plezier hebt (nu regent het bloemetjes), moeten jaarlijks worden gesnoeid en ... de grond moet zwart zijn.
Die uitdrukking kenden we nog niet.
Het betekent dat er geen ondergroeisel en ander ongerief onder de struiken en bomen aanwezig is. Elke week wieden dus, waarmee de tuin een goudmijntje wordt. Voor de adviseur annex tuinman dan. Niet voor ons natuurlijk.
Bij ons gaf dit alles op een gegeven moment een gevoel van lichte paniek. Hoe dat allemaal te managen en moeten we dit überhaupt wel willen?
Enkele jaren en duizenden euro's later keken we elkaar op een avond aan en aan en zeiden we: “Weg met de tuinman”. We laten de boel de boel. Dan maar onkruid en een kale boom en uitkijken dat je met een storm geen tak op je kop krijgt - het leven is nu eenmaal vol risico's. Dan maar mos in het gras. Wat kan ons het schelen. En wat was het gevolg? Bloemen bloeiden als nooit tevoren en de vogels, ja, de vogels kwamen terug.
Je zou kunnen zeggen dat we gaandeweg - inmiddels 20 jaar later - een modus hebben gevonden voor het omgaan met die niet te begrijpen natuur om ons heen. Wanneer het te gek wordt duwen we er wat tegenaan en dan mag de natuur weer terugveren. Uiteindelijk trekt die natuur natuurlijk aan het langste eind, want die gaat al veel langer mee dan wij als mensen en zal er nog steeds zijn wanneer de mens allang vertrokken is. Want wie dan leeft, wie dan zorgt. En dat is wanneer het antropoceen, de actuele fase in de geschiedenis van de aarde waarin mensen voorkomen en waar de landschapscyclus van Stichting Fotografie Noorderlicht over gaat, is afgesloten.
Petrarca
Dezelfde lichte paniek die ons in het begin van ons tuinavontuur bekroop, ontstond wellicht bij de middeleeuwse dichter Petrarca, die de Mont Ventoux opklom en het landschap als fenomeen ontdekte. Althans, dat zeggen de geschriften. Hij wordt, behalve als grondlegger van het humanisme ook gezien als de ontdekker van het landschap. Maar wat vaak aan de aandacht ontsnapt is dat het verhaal van de beklimming verder ging. Dat staat beschreven in het boekje ‘Filosofievan het landschap’, dat Ton Lemaire in de zeventiger jaren van de vorige eeuw schreef en dat wat mij betreft nog steeds lezenswaardig is. Het is hier te downloaden als pdf en bevat zijn aanvullende commentaar van 25 jaar later.
Eigenlijk was Petrarca's conclusie dat de mens die veelheid en weidsheid niet aan kan. Dat moet aan Onze Lieve Heer worden overgelaten. Daarom daalde hij gedwee af van de berg om zich zijn verdere leven aan God te wijden.
Bescheidenheid, macht en rentmeesterschap
Ergens staat die houding voor mij ook voor bescheidenheid, die in het gedrag van de hedendaagse mens ten aanzien van zijn omgeving mist. Sinds de middeleeuwen is er immers nogal wat veranderd in het denken van de mens over de natuur en het landschap. De mainstream gedachte is nu dat de mens zijn omgeving beheerst en er volledig controle over heeft. De mens heeft ogenschijnlijk de macht. De natuur is immers voor een groot deel een nauwelijks begrepen fenomeen, dat op een of andere manier altijd het laatste woord heeft.
Sommige biologen zien de mens als meest succesvolle diersoort die in de evolutie tot nu toe is voorgekomen. Wanneer daarmee op het vermogen tot redeneren en creëren wordt gedoeld, dan klopt dat wel. Anderen beweren dat dolfijnen slimmer zijn dan mensen. Zo schijnen ze op een zeer vernuftige manier met elkaar te communiceren. Maar ik heb nog nooit een dolfijn in een auto zien rijden en al helemaal geen technische uitvinding zien doen. Laten we ervan uitgaan dat die biologen gelijk hebben. Dan geeft die positie de mens echter wel een grote verantwoordelijkheid mee, die op zijn zachtst gezegd niet altijd wordt genomen.
In religieuze kringen heet die leidende rol van de mens in de natuur rentmeesterschap. God heeft de mens de taak gegeven voor de natuur te zorgen. Rentmeesterschap, of je het aankunt of niet, gaat uit van het goede in de mens. Daar heb ik mijn twijfels over. Macht corrumpeert immers. Je kunt bovendien niet permanent de leiding hebben en al helemaal niet wanneer je jezelf ver verheven boven de rest beschouwt. Op een gegeven moment loopt de boel uit de hand en gaat de machthebber zich als potentaat gedragen. Het eigenbelang, het eigen gewin, komt bovenaan te staan, terwijl het belang van en ook de liefde voor de onderneming, in de context van dit verhaal de aarde met al zijn ingewikkelde processen, op de achtergrond komt. Ik hoef u geen voorbeelden te geven. Voorbeelden zijn er immers te over. De mens is in werkelijkheid, net als de Chief Executive Officer van een bedrijf, een onderdeel van een groter geheel en kan zich daar niet los van zien.
Zo heb ik de lijnen in de foto’s van Matthieu Gafsou overigens óók geïnterpreteerd: alles is met elkaar verbonden.
Milliseconde
Geoloog Sol Kronenberg heeft het in zijn boek ‘De menselijke maat’ over de minieme rol die de mens speelt in het bestaan van de aarde. Hij heeft gelijk. Op de tijdklok van onze planeet bestaat de mensheid immers sinds een milliseconde. Maar hij bagatelliseert daarmee ook. Want voor ons is die milliseconde een eeuwigheid. Die eeuwigheid kan door ondoordachte acties in onze omgeving danig worden verpest.
Natuurlijk is de mens in staat tot inspirerende creaties, die ook in het cultuurlandschap zichtbaar zijn. Ze zijn het gevolg van een subtiel samenspel met de natuur of gebruik daarvan. En dat op alle mogelijke manieren. Daarmee zijn de verhalen van vroeger zichtbaar en kunnen creaties van nu onderdeel worden van een prachtig toekomstig cultuurlandschap, als er tenminste geen dijkverzwaring of rechtgetrokken kanaal of in sommige gevallen natuurbouw overheen is gegaan.
Dit leesbare landschap verdient beschermingen en zal, zo mag ik hopen, in het vervolg van deze cyclus van Noorderlicht aan de orde komen. Niet het 'Reading the landscape' van Otto Olaf Becker, zoals dat in deze apocalyptische eerste aflevering zichtbaar is, maar het leesbare landschap, waarvoor Willem van Toorn in zijn gelijknamige boekje een pleidooi houdt.
Oproep en een oorvijg
Deze manifestatie is een oproep aan hen die het samenspel met de natuur hebben begrepen zich te melden. Het is een samenspel dat zich niet in rationele taal laat verklaren. Je moet er gevoel voor hebben. Misschien is het ook wel de houding die je krijgt na jaren ploeteren in een grote tuin. Misschien ook wel de bescheidenheid van Petrarca, die hoofdschuddend van de berg afdaalde.
Met de mens als een bescheiden kracht, in plaats van een op macht beluste potentaat, krijgen we een landschap dat bijzonder is. Waar je trots op kunt zijn.
Zo ver zijn we nog niet. Getuige ook de reacties die je vaak krijgt op een gepassioneerd en emotioneel betoog in deze: “Het zit nu eenmaal in de menselijke natuur!”, “De economie moet draaien.” En niet te vergeten het neerbuigende: “Wees toch realistisch!”
Wat mij betreft tonen die reacties een 'laissez-faire'-houding, een knieval, een soort opgeven. Noorderlicht geeft met Arena iedereen die deze houding aanneemt een stevige oorvijg.
Daarmee is Noorderlicht authentiek. Tegendraads. Tegen de mainstream in. Noorderlicht moet daarom gekoesterd worden.
23 mei 2016
Garden
Once we bought a big house with a huge garden. This garden was actually a kind of park, where the previous occupant had been trying to create a French-style garden. With an upper terrace behind the house from which you can look out over this landscape. At the end a large pond and even further behind a bush, where nature could take its course.
Grown up in an apartment and a three - under - one roof- house, having a home where you could walk around was one of my dreams. This dream came true with this sale. Walking to the pond in the back garden, turn around, look at your home further up and thinking at he fact that this is al yours gives a feeling of superiority. I am honest and admit. Nothing human is alien to me.
That feeling of euphoria, which this 'feeling superior' is as well, is quickly put into perspective. Because in no time there are people at your door with all sorts of advises with which they can fill their wallets. The garden must be winterized and they are happy tot do that for you. The grass should be scarified three times and fertilized twice a year. The green should be sprayed off the tiles, the monumental chestnut trees, which you enjoy throughout the year (it is raining flowers at this moment) should be pruned every year ... and the soil must be black.This was something new for us.It means that there is no weed and other discomfort among the shrubs and trees. Therefore professional weeding is needed everywhere week which makes the garden a moneymaker. Not for us. For the gardener of course.
We started panicking a bit. How to manage this and should we manage itanyway?
Several years and thousands of euros later we finally made up our minds: "Down with the gardener." We leave the garden as it is. Okay, then there will be weeds and bare trees and we have to watch out for falling branches -life is simply full of risks. Then there will be lots of moss in the grass. We don't care.
Look what happened! Flowers bloomed like never before and the birds came back. You could say that we gradually - now 20 years later - found a way in dealing with the incomprehensible nature around us. When it bothers us too much, we push a bit here and there and then nature pushes back. And so it goes. Of course mother nature will win after all. She lasts much longer than we as people and will be there when the man is long gone. And that's when the anthropocene, the current phase in the history of the earth, in which people are present and where the landscape program of the Noorderlicht Photography Foundation is about, has been closed.
Petrarca
The same slight panic that came over us at the beginning of our garden adventure, maybe stroke the medieval poet Petrarca as well when heclimbed the Mont Ventoux and - which is said - discovered the landscape as a phenomenon. But the story continued after his climbing, which is not always mentioned in texts about Petrarca. In the book The landscape philosophy, whichTon Lemaire wrote in the seventies of the last century, he tells us what happened with the poet after he wasstrokeby the hugepanoramawhere he was looking at.Actually Petrarca's conclusion was that mankind is not able to handle this vast and complex phenomenon. That should be left to the Almighty in his view. That's why he went meekly down from the mountain to devote the rest of his life to God.
Modesty, power and stewardship
This attitude is an expression of humility, which lacks in the modern human behavior towards the environment. Since the Middle Ages a lot has changed in the way people see nature and landscape. The mainstream idea at the moment is that man has full control over the environment. Nature is actually still a poorly understood phenomenon, that somehow always has the last word.
Some biologists see man as the most successful species that has occurred so far in evolution. When this is related to the ability of thinking and creating it may be true. Others claim that dolphins are smarter than humans. Thus, they seem to communicate in a very inventive way with each other. But I've never seen a dolphin drivingin a car or accomplish a technical invention. Let's assume that the biologists are right claiming that men are the most succesful animale. Well, that position gives us them great responsibility, which is not always taken seriously.
In religious environments this leading role of man in nature is called 'stewardship'. God gave so to speak man the task to take care of nature. Stewardship-thinkers believe people being 'good' in the first place, whatever that may be.I have my doubts. After all, power corrupts. And above all: you can not be permanently in charge. Seeing yourself exalted far above all the rest maken this even more dangerous.This is definitely going to get out of control. Self-interest, the personal gain reaches the top while the interest and love for the company - the earth in the context of this story - disappears.You can rea the examples in the newspapers everyday.Man should consider himself as part of a greater whole and, even being the Chief Executive Officer of a company, can not be seen separated from it.
So do I see the lines in the pictures of Matthieu Gafsou: everything is interconnected (picture in Duitch text above).
Millisecond
Geologist Sol Kronenberg reflects in his book "The human dimension" the minor role humans play in the life of the earth. He is right. In the timescale of our planet humanity is, after all, just a millisecond. But I think you should nog bagattalize. Because for us this millisecond is an almost 'forever'. This eternity can be severely ruined by thoughtless actions in our area.
Of course, the man is capable of realizing inspiring creations that are also visible in the landscape. They are the result of a delicate interplay with the nature in all its possibilities. Thus the stories of past creations are visible and can an astonishing part of a wonderful cultural landscape in the future, as there is at least no dike reinforcement or straightened channel or in some cases natural reconstruction gone over it.
This readable landscape needs protection. This will, I may hope, be discussed in the continuation of this cycle of Noorderlicht. Not the 'Reading the landscape' by Olaf Otto Becker, as is visible in this apocalyptic first episode, but readable landscape for which poet and author Willem van Toorn gives a plea.
Call and a slap in the face
This event is a call to show up tothose who have understood the interaction with nature. It is not something that can be explained in rational language. You have 'to have a feel' for it. Perhaps it is the attitude that you get after years of dabbling in a large garden. Perhaps the modesty of Petrarch, who came downfrom the mountain,maybe shaking his head.With man as a moderate force, rather than a power-hungry tyrant, we get a landscape that is special. Where you can be proud of.
There is work to do. Quote the responses that you often get in a passionate and emotional speech: "It is in human nature!" "We shouldrun the economy." Not to mention the condescending "Be realistic!"For me these reactions show a 'laissez-faire'-attitude, a genuflection, a giving up. The new Noorderlicht manifestation 'Arena' gives everybody who adopts this attitude a firm slap in the face.
Thus Noorderlicht is authentic. Contrariness. Against the mainstream. The Noorderlicht Photography Foundation should be cherished.
May 23d, 2016
Uit de serie 'Ether' van Matthieu Gafsou
Uit de serie 'Reading the landscape' van Olaf Otto Becker
Museum Belvédère, Heerenveen